Zuidwaarts, een project over migratie tussen Frankrijk en België,
is een nieuwe productie van Trefpunt, Muziekcentrum Dranouter, Vooruit,
Flonflons Lille (F) en Via Lactea. Tournai Creatie in het kader van 300
jaar Frans-Belgische grens, gesymboliseerd door het
Verdrag van Utrecht. Na de sociaal-culturele projecten Mixed, South Africa, Vlernika,… is in 2013 Zuidwaarts aan de beurt.
Op donderdag 11 juli konden we al de televisiedocumentaire Zuidwaarts
– in herhaling – bekijken op AVS. En op maandag 22 juli 2013 gaat het
Zuidwaarts Concert om 23u in première op het groot podium Bij
Sint-Jacobs. Het concert in creatie, met als thema grensarbeid in de 19e
en 20e eeuw tussen Vlaanderen en Noord-Frankrijk wordt gebracht door
Orchestre International du VETEX Géant o.l.v. Dick van der Harst, op
teksten van Marc Hauman.De productie gaat daarna op tournee naar onder
meer Dranouter en de Vooruit.
Maar er is meer dan de televisiedocumentaire van Paul Van de Velde en
het concert. Gentblogt ging vrijdag 12 juli op verkenning tijdens het
startmoment in de concertzaal van
Trefpunt.
Piet Creve,
archivaris van Amsab-ISG, ook te zien in de documentaire, lichtte de
migratiebewegingen tussen Frankrijk en België toe, met extra aandacht
voor de Gentenaars en de rol en invloed van de Gentse socialistische
beweging.
De voorbije eeuwen is de grens tussen Frankrijk en België
stelselmatig naar het noorden opgeschoven. Voor de mensen die in de
streek woonden, had dat eigenlijk niet zo veel gevolgen: de eeuwenoude
contacten in die regio bleven bestaan. De 19de eeuw bracht dramatische
veranderingen: honderdduizenden Belgen, in hoofdzaak Vlamingen, trokken
naar de industriële driehoek Rijsel-Tourcoing-Roubaix. Heel veel
migranten gingen er wonen. In het laatste kwart van de 19de eeuw liepen
de spanningen tussen de lokale bevolking en nieuwkomers soms hoog op.
Bij elke crisis in de Noord-Franse textielnijverheid werden de Belgen de
zondebok met haatcampagnes in de lokale pers en soms massale
vechtpartijen. In diezelfde periode probeerde de Franse overheid het
nationale gevoel op allerlei wijzen op te krikken. De druk op de Belgen
om Fransen te worden nam toe, net als de administratieve formaliteiten
voor niet-Fransen. Voor veel mensen was de maat vol: ze keerden terug en
gingen net over de grens wonen en werden pendelaars. De verbeterde
transportmogelijkheden stimuleerden die evolutie. Dat de lonen in
Frankrijk hoger lagen en tegelijk het leven in België goedkoper was,
vormde wellicht de belangrijkste motor voor de sterke groei van het
aantal grensarbeiders. In een stad als Menen steeg de bevolking op 20
jaar met bijna 60%. Het aantal grensarbeiders bereikte zijn hoogtepunt
rond 1930, met ongeveer honderdduizend trokken ze dagelijks of wekelijks
de grens over. Na de Tweede Wereldoorlog begon hun aantal stilaan te
dalen: in de Noord-Franse textielnijverheid gingen heel veel banen
verloren. Maar vooral: de ‘golden sixties’ kwamen eraan. Vlaanderen
begon te industrialiseren, er kwam werk in eigen streek. De grensarbeid
tussen Vlaanderen en Noord-Frankrijk is vandaag niet verdwenen, maar nu
zijn het Fransen die de grens oversteken.
En
dan was ons een tipje van de sluier beloofd over het muzikale luik van
het Zuidwaarts-project. Het bleef bij een tipje. Componist en dirigent
Dick van der Harst verzekerde ons dat het Orchestre International du
Vetex en de zangers Sarah D’hondt, Gvantsa Gvasalia (Frankrijk-Georgië),
Jean-Jacques Revillion (Frankrijk) en Marc Hauman nog hard aan het
oefenen waren voor een schitterende première op 22 juli 2013. Marc
Hauman, tekstschijver en zanger van Zuidwaarts, bracht ‘Spinsters van de
vlasfabriek’ van Henri Van Daele, een lied waarvan we de melodie
herkennen van ‘Op mijn mansarde’ zoals gezongen door Wannes Van De
Velde. En
op de trailer
krijg je nog een muzikaal tipje, en dat klinkt er ook goed uit.
Orchestre International du Vetex heb ik indertijd horen én zien optreden
bij de opening van de Zebrastraat. Muziek en ambiance verzekerd.
Een aangename verrassing was het ‘optreden’ van het academisch duo
Saartje Vanden Borre en Elien Declercq die heel collegiaal hun
proefschriften over het Zuidwaarts-thema presenteerden.
Dr. Saartje Vanden Borre studeerde in 2007 af als licentiate
Geschiedenis. In 2012 verdedigde zij succesvol haar proefschrift
Vreemden op vertrouwd terrein. Het sociaal-culturele leven en de
integratie van Belgische migranten in Noord-Frankrijk (1850-1914), dat
werd voorbereid binnen het CHIR. Momenteel werkt zij zowel binnen de
academische wereld (Cultuurgeschiedenis vanaf 1750) als in de
erfgoedsector (Stichting de Bethune). (Bron:
https://pav.kuleuven-kulak.be/opleidingen/info/2085)
Dr. Elien Declercq behaalde haar diploma Romaanse Taal- en
Letterkunde met een eindverhandeling in de Spaanse literatuur aan de KU
Leuven (2006-2007). In 2011 verdedigde zij haar proefschrift
‘Si no’
sang est d’la Belgique, no’ coeur est surmint français.’ Une analyse
discursive des chansons populaires issues de la migration belge en
France (1870-1914) over de literaire productie van Belgische
migranten in Noord-Frankrijk. Momenteel is zij als vrijwillig
wetenschappelijk medewerker verbonden aan het CHIR. (Bron:
https://pav.kuleuven-kulak.be/opleidingen/info/2085)
En toen mochten we nog eens naar de televisiedocumentaire Zuidwaarts
kijken…..en de eigen familiegeschiedenis uitpluizen op zoek naar
‘Fransmans’, grensarbeiders, seizoenarbeiders, oude en nieuwe migranten
naar en van verre landen.
Afspraak dus op maandag 22 juli 2013 om 23u aan het Groot podium Bij
Sint-Jacobs voor de première van het Zuidwaarts-concert. Niet te missen!
Dit artikel verscheen ook op Gentblogt (19.07.2013)
Is de tijd uitgeput?
